20071117 Intermediair

Deze tekst of dit mediabestand is op deze website geplaatst met een beroep op het citaatrecht, en heeft tot doel de geschiedenis van de Wikimedia projecten vast te leggen. Zie ook het mediabeleid.

This image or other media file refers to the quotation law (citaatrecht) in The Netherlands and Belgium. This is not the same as fair use, but probably it can be placed under this license in the United States and other countries with a fair use policy.

Bron: http://www.intermediair.nl/artikel.jsp?id=1074909

Hoe ambtenaren rommelen op Wikipedia

'Smakeloos en niet te tolereren'

Rijksambtenaren blijken Wikipedia moeilijk met rust te kunnen laten. Sommige wijzigingen schuren langs de grens van de integriteit en de goede smaak. Justitie sluit haar ambtenaren voorlopig af van Wikipedia.

‘Op dinsdag 2 november 2004 fietst filmmaker, columnist en regisseur Theo van Gogh 's ochtends met zijn lul uit zijn broek door de Linnaeusstraat te Amsterdam, als hij door een andere fietser onder vuur wordt genomen.' (Wikipedia, 20 juli 2005, 10.30 uur, ministerie van Justitie). ‘Lousewies van der Laan is getrouwd met Dennis Hesseling en heeft samen met hem een zoontje. Bijnaam Lousewies: Losse Wip.' (Wikipedia, 29 juni 2007, 11.29 uur, ministerie van Vrom.) De vetgedrukte woorden zijn aanvullingen die vanaf computers van het ministerie van Justitie en Vrom werden aangebracht en even later weer verwijderd. Maar dankzij Wikiscanner.nl (zie kader), waar sinds augustus te achterhalen is vanaf welke organisaties Wikipedia-pagina's worden bewerkt, is deze humor minder vluchtig dan de ambtenaren destijds dachten. Behalve op ministeries wordt ook door gemeenteambtenaren, Tweede-Kamerleden en politieambtenaren aan Wikipedia gesleuteld.

Volgens Wikiscanner is Wikipedia sinds oktober 2002 zo'n 2.200 maal bewerkt door rijksambtenaren. Het gaat daarbij ook om onderwerpen die onder het ministerie vallen, maar nog veel vaker bemoeien ambtenaren zich met lemma's ver buiten hun beleidsterrein. Het ministerie van Justitie stond op het moment van schrijven van dit artikel met 821 bewerkingen bovenaan de ranglijst van de departementen. Slechts een klein aantal onderwerpen, zoals ‘ministers van Justitie', ‘levenslange gevangenisstraf' en ‘misdrijf', is relevant voor Justitie. Bij deze beleidsterreinen gaat het, voor zover tot nu kon worden nagegaan, meestal om het verwijderen van kleine (taal)fouten en het actueel houden van informatie.

Maar daar blijft het niet bij. Op 6 september 2007 geeft een medewerker van Justitie zijn opinie over de omstreden annexatie door Marokko van de Westelijke Sahara in de periode 1976-1979. Een ambtenaar schrijft tot twee keer toe dat de annexatie op 'onterecht' (internationaal) verzet stuitte en beide keren wordt 'onterecht' kort daarna geschrapt vanaf een andere computer binnen het ministerie. Een lolletje? Wellicht. Maar het gevaar bestaat dat gebruikers gaan twijfelen aan de betrouwbaarheid van gewijzigde teksten - op Wikipedia staat immers de bron niet in het artikel. En soms begeven ambtenaren zich op terreinen, zoals de politiek en de Oranjes, waar ze hun bewindspersonen in verlegenheid kunnen brengen.

Een medewerker van Vrom schrapte in september 2005 de volgende zin uit een artikel over de Lockheed-affaire. ‘Het Rapport van de Commissie van Drie werd in de weken na verschijning een bestseller in Nederland.' Deze zin is, al dan niet terecht, niet teruggekeerd op Wikipedia. En een ambtenaar van Binnenlandse Zaken vulde op 18 september dit jaar informatie aan over de straf die Annette Sekrève, de echtgenote van prins Bernhard jr., dit jaar kreeg. Zij had 155 kilometer per uur gereden waar maximaal 80 was toegestaan. In de oude versie stond: ‘Haar rijbewijs werd niet ingenomen.' De ambtenaar maakte daarvan: ‘Hoewel dat gebruikelijk is voor een overtreding als deze werd haar rijbewijs niet ingenomen.' Ook deze wijziging is onveranderd gebleven.

Ambtenaren vullen ook graag kleine feitjes aan over bekende (ex-)politici. Eén ambtenaar op Binnenlandse Zaken ging vorig jaar een stap verder en wijzigde op verschillende punten passages over de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. Onder 'standpunten' verwijderde de bewerker 'stop van allochtonen' en verving dat voor 'immigratiestop'. Geheel geschrapt werd de zin: ‘Op vreemdelingenproblematiek kiest de PVV voor een zerotolerantiebeleid en de voortzetting van een hard beleid, zoals onder Hilbrand Nawijn en huidig minister van Vreemdelingenzaken en Integratie, Rita Verdonk. ' De 'BZK'-versie staat overigens al lang niet meer op Wikipedia; de pagina over de PVV wordt iedere maand wel een paar keer gewijzigd.

Het gros van de bewerkingen heeft dus weinig tot niets met de ministeries te maken. Ambtenaren brengen ook wijzigingen aan in teksten over bijvoorbeeld Jezus en popsterren. Of vullen zinnen aan over hekserij, Donald Duck en masturbatie.

De vraag is of ambtenaren niet terughoudender moeten zijn. Is het wenselijk dat ze openbare informatie veranderen terwijl hun ministers politiek verantwoordelijk zijn? En wat vinden de ministeries ervan dat ambtenaren onder werktijd ook ver buiten hun werkterrein lemma's in Wikipedia aanpassen? Woordvoerders van de betrokken ministeries geven desgevraagd toe niet op de hoogte te zijn van de vele bewerkingen. Woordvoerder Ivo Hommes van het ministerie van Justitie zegt in eerste instantie ‘niet verbaasd te zijn' over de wijzigingen vanuit zijn ministerie. ‘Wikipedia is een vrije encyclopedie en als er feitelijke onjuistheden zijn en ambtenaren het beleidmatig wenselijk achten wijzigingen aan te brengen, dan mag dat. Zo is het correct dat informatie over de lijst van ministers van Justitie gewijzigd is.' Maar als hij later de grap over Van Gogh voorgeschoteld krijgt, is het standpunt van het ministerie na intern spoedberaad opeens heel resoluut. ‘Dit is smakeloos en niet te tolereren. We gaan Wikipedia tijdelijk afsluiten voor ongeveer dertigduizend medewerkers. Er wordt een onderzoek gestart naar het gebruik en misbruik van de encyclopedie.'

Via Wikiscanner is niet te achterhalen wie zich verschuilt achter de gebruikte IP-adressen. Intern kunnen de ministeries via de netwerkbeheerder wel achterhalen vanaf wiens computer de bewerkingen plaatsvonden. Hommes merkt op dat vanwege de wettelijke beperking ten aanzien van het bewaren van gegevens het waarschijnlijk niet te traceren is wie in 2005 de tekst over Van Gogh heeft aangebracht.

Op het ministerie van Binnenlandse Zaken worden de computers vooralsnog niet afgesloten voor Wikipedia. Woordvoerder Vincent van Steen zegt dat het ministerie zich ‘nu gaat beraden op privégebruik van computers'. ‘Het is geen officieel beleid van het ministerie om Wikipedia-pagina's te veranderen. Ambtenaren nemen zelf die verantwoordelijkheid. Het is prima als ze informatie wijzigen over het ministerie of op onze beleidsterreinen. Maar je kunt je afvragen of het goed is als ze ook maatschappelijke onderwerpen daarbuiten wijzigen.' Net als Hommes wijst hij op het ambtelijk reglement over integriteit. Privégebruik van internet en e-mail is beperkt toegestaan, ‘mits het niet leidt tot zaken die de functievervulling schaden en geen verboden gebruik oplevert zoals pornografische, racistische, discriminerende, beledigende, aanstootgevende of seksueel intimiderende uitingen.'

Elly Waterman, perscontact van Wikipedia, wijst erop dat bewerkingen niet per se vanuit de departementen zelf plaats hoeven te vinden. Zo kunnen bijvoorbeeld ook lokale rechtbanken het ip-adres van het ministerie van Justitie gebruiken. De eerdergenoemde wijzigingen noemt ze incidenten en onvoldoende om ambtenaren af te sluiten. Overigens komt het geregeld voor dat Wikipedia tijdelijk ip-adressen blokkeert omdat gebruikers zich misdragen. Hoe vaak dat gebeurt en welke organisaties het betreft, kan Waterman niet zeggen. Dikwijls gaat het om scholen, maar deze zomer sloot Wikipedia ook medewerkers van de Publieke Omroep af, omdat vanaf hun computers zeventig ‘onjuiste en beledigende' wijzigingen waren aangebracht.

Ron Niessen, bijzonder hoogleraar ‘overheid als arbeidsorganistie' aan de Universiteit van Amsterdam, vindt de Wiki-grappen ‘schadelijk voor de overheid'. ‘Dit is slecht voor het imago. Ambtenaren moeten zeer terughoudend zijn als ze computers van het ministerie gebruiken. Burgers moeten ervan uit kunnen gaan dat ambtenaren openbare informatie heel serieus nemen. Maar het zou pas echt erg zijn als ze bewust hun minister in een verkeerd daglicht stellen of bepaalde zaken mooier voorstellen.' Niessen is tegen een ambtelijk verbod op het aanbrengen van wijzigingen in Wikipedia. ‘Ik ben voor een grote bewegingsvrijheid van ambtenaren. Wikipedia is een open encyclopedie en ambtenaren moeten in staat zijn een goede afweging te maken. En als ze echt grote onzin opschrijven, heeft de lezer ook wel door dat dat niet het officiële beleid van het ministerie is', denkt hij. Zijn collega, Maarten Hajer, hoogleraar Bestuur en Beleid aan de UvA vindt dat er een ‘levendige integreitsdiscussie' moet komen onder ambtenaren en in de media over het gebruik van de digitale encyclopedie. Maar hij vindt dat de integriteit van ambtenaren niet meteen in het geding is. ‘Ik wil eerst het motief en de afkomst van de persoon in kwestie weten. Als een medewerker van de Partij voor de Vrijheid ook ambtenaar is en even in zijn lunchpauze iets aanpast, moet dat kunnen. Maar dan moet het wel duidelijk zijn dat het niet in naam van het ministerie is gebeurd. De bron zou meer zichtbaar moeten zijn op Wikipedia zelf.'

Wikiscanner

Wikiscanner.nl is een onafhankelijke website. Initiatiefnemer is Bernard Rienks van het Nederlandse internetbedrijf Webonomic. Hij heeft de site gelanceerd om te laten zien wat particuliere- en overheidsorganisaties allemaal wijzigen in Wikipedia. Volgens Wikiscanner werden tussen oktober 2002 en september 2007 ruim één miljoen Nederlandstalige bewerkingen gedaan door circa vijftigduizend verschillende organisaties, waaronder internetproviders van particulieren.

Elke op internet aangesloten computer heeft een uniek ip-adres. Wikiscanner.nl koppelt de (anonieme) bewerking van onderwerpen in Wikipedia aan een database met ip-nummers van organisaties. Op deze manier kan worden achterhaald welke organisaties er achter bepaalde wijzigingen zitten. De afgelopen tijd vielen al de nodige ‘correctors' door de mand:

Afgelopen september bleek dat stemcomputerfabrikant Nedap kritische passages schrapte uit een pagina in de Engelstalige editie van Wikipedia.
Wikipedia blokkeerde begin augustus tijdelijk medewerkers van de Nederlandse Publieke Omroep. Volgens een medewerker van de encyclopedie waren circa zeventig keer vanaf computers van de publieke omroep ‘onjuiste en beledigende' wijzigingen aangebracht.
Prinses Mabel veranderde in januari 2006 in de Engelstalige Wikipedia een zin over haar verloving; ‘incomplete and false information' bracht ze terug tot ‘incomplete information'
Vanuit Schiphol Airport verwijderde een medewerker in juni 2006 het woordje ‘enorme' voor het onderwerp ‘geluidsoverlast' van Schiphol.

Top 5 ministeries

  1.
     Ministerie van Justitie (821)
  2.
     Ministerie van Verkeer en Waterstaat/Rijkswaterstaat (495)
  3.
     Ministerie van Vrom (346)
  4.
     Ministerie van Financiën (246)
  5.
     Ministerie van Economische Zaken (83)

Top 5 Gemeenten

  1.
     Gemeente Maastricht (656) 
  2.
     Gemeente Den Haag (491)                    
  3.
     Gemeente Wieringermeer (282)                         
  4.
     Gemeente Utrecht (149)                        
  5.
     Gemeente Haarlem (116)

Bron: Wikiscanner; bewerkingen van Wikipedia door ip-adressen van ministeries en gemeenten, 5 oktober 2002 tot 19 september 2007