20080626 De Nieuwe Reporter

Deze tekst of dit mediabestand is op deze website geplaatst met een beroep op het citaatrecht, en heeft tot doel de geschiedenis van de Wikimedia projecten vast te leggen. Zie ook het mediabeleid. This image or other media file refers to the quotation law (citaatrecht) in The Netherlands and Belgium. This is not the same as fair use, but probably it can be placed under this license in the United States and other countries with a fair use policy.

Bron: http://www.denieuwereporter.nl/?p=1727

Patricia Remak en de waarheid van Wikipedia

Email artikel: Print artikel: Reacties: 2 26 juni, 2008 Henk Blanken

Mag Wikipedia schrijven dat het oud-VVD-Kamerlid Patricia Remak veroordeeld is wegens uitkeringsfraude? Of moet de online encyclopedie die simpele waarheid verzwijgen als Remak daar om vraagt? Doet de ex-politica terecht een beroep op privacywetgeving? Of moet voor Wikipedia omwille van de vrijheid van meningsuiting de uitzondering gelden die ook voor gewone journalistieke media geldt?

Wikipedia is geen traditioneel journalistiek medium, maar het wordt door miljoenen mensen geraadpleegd, elke dag weer. Die mensen gaan ervan uit dat Wikipedia meestal de waarheid vertelt. Niet omdat er journalisten aan werken die feiten controleren, maar omdat de collaboratieve werkwijze van Wikipedia bewezen heeft niet minder deugdelijk te zijn dan de Brittannica.

Toch heeft Wikipedia gedaan wat Patricia Remak eiste. Het lemma over Remak is nu onvolledig en onjuist. Kennelijk heeft de encyclopedie onvoldoende vertrouwen in haar eigen gelijk. Dat is ronduit schokkend. Wikipedia legt zich een zelfcensuur op waarover in journalistieke kringen – denk aan de Deense cartoonrellen – "ongezien de pleuris" zou uitbreken, om het niet geheel toevallig in GeenStijl-termen te zeggen.

In het discussiedeel van Wikipedia wordt uitgelegd hoe het zit en gedebatteerd over het "schoonvegen" van Remaks lemma. "Volgens mij heeft iemand zich hier laten intimideren door een stuk wetgeving terwijl dat niet hoeft," aldus een deelnemer. Als je deze weg inslaat, geef je iedereen het recht de geschiedenis te herschrijven, aldus een ander.

Celstraf

Eerst de feiten. Patricia Remak zat van 1998 tot 2002 voor de VVD in de Tweede Kamer. Volgens de rechtbank in Amsterdam heeft ze daarna drie jaar lang bewust verzwegen dat ze inkomsten kreeg uit werk voor het ministerie van Financien en voor Provinciale Staten, hoewel ze wist dat die van invloed waren op het wachtgeld dat ze als ex-Kamerlid ontving.

De rechtbank legde Remak een jaar celstraf op. In hoger beroep werd dat verlaagd tot zes maanden, waarvan drie voorwaardelijk. Het Gerechtshof veroordeelde Remak ook tot een boete van 100.000 euro, ongeveer het bedrag dat zij ten onrechte heeft ontvangen, en 240 uur dienstverlening.

Het ex-Kamerlid verweerde zich binnen en buiten de rechtszaal onder andere met de stelling dat ze "vergeten" was haar wachtgeld op te geven. Dat ze opstapte als VVD-Statenlid had volgens haar niet te maken met de rechtszaak, maar met het feit dat ze "overwerkt" was. Bovendien vond Remak dat de rechters haar Surinaamse afkomst hadden laten meewegen.

Sommatie

Hoewel deze feiten gewoon feiten zijn, heeft Remak eerst GeenStijl en daarna Wikipedia gesommeerd de berichtgeving over haar te verwijderen. GS gaf geen krimp maar citeerde jennend het argument van Remaks reclasseringsambnetaar: "Het heeft lang genoeg geduurd met deze berichtgeving. Er is geen enkele journalistieke waarde meer aan. Het publiek is nu wel tot in den treure ingelicht."

Remak baseerde haar verzoek op de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Die bepaalt dat websites niet lichtvaardig informatie over mensen mogen publiceren. Door internet is het zo makkelijk geworden iets over iemand te publiceren, dat de wetgever besloot daar grenzen aan te stellen. Voorkomen moet worden dat iemand last heeft van een onbewezen verdenking of intieme details uit zijn verleden.

De nieuwe privacywet dateert al van 2000, maar het College Bescherming Persoonsgegevens dat toeziet op naleving van die wet, heeft eind 2007 "richtsnoeren" gepubliceerd. Dat was nodig, omdat iedereen die iets op het net publiceert – en dat zijn we bijna allemaal – ermee te maken kan krijgen: degene die iets schrijft op het web, moet er namelijk zelf voor zorgen dat hij geen gegevens over iemand anders publiceert zonder diens toestemming.

Waar hebben we het over? De wet zegt bijvoorbeeld dat een school niet zonder meer lijsten met adresgegevens van oud-scholieren online mag houden, of foto's van een schoolreisje. Stamboomonderzoekers moeten familieleden (alleen de levende uiteraard) om toestemming vragen. Fora met reacties moeten zorgvuldig omgaan met IP-nummers en nicknames. En wie een fansite begint over een bekend politicus heeft echt toestemming nodig om privefoto's van die politicus op te nemen.

Journalisten

De belangrijkste uitzondering op die regel geldt voor journalistieke publicaties. Een krant mag opschrijven dat Patricia Remak veroordeeld is, en hoeft ook zijn website of archief niet aan te passen zodra zij het welletjes vindt (maar misschien wel als haar aanvankelijke straf van een jaar wordt omgezet in zes maanden; ik kan overigens zo gauw geen zaak herinneren waarin iemand bij de rechter aanvulling en correctie van een krantensite heeft geeist).

Die journalistieke exceptieregel geldt wat mij betreft ook voor GeenStijl. Dat is een beetje ironisch, omdat GS als het haar uitkomt kraait dat GS geen journalistiek bedrijft, maar amusement. GS wil niets te maken hebben met de Raad voor de Journalistiek en verantwoordt zich alleen voor de rechter. Dat kan, maar de wet kent als het om privacybescherming gaat geen uitzonderingspositie voor clowns, wel voor journalisten.

Waar GS de rug recht houdt, heeft Wikipedia toegegeven aan Patricia Remak. Uit 'haar' lemma is de verwijzing naar de fraude weggehaald (maar GS heeft de cache bewaard). Ik vind dat verkeerd. Voor Wikipedia moet de journalistieke uitzonderingsregel gelden, niet omdat de encyclopedie journalistiek bedrijft, maar omdat het publiek gediend is bij een site die de waarheid brengt.

Criteria

Bijna niemand twijfelt eraan dat GeenStijl een journalistiek medium is, behalve GS zelf dus. Als het kwaakt als een eend, waggelt als een eend en baddert als een eend, zal het wel een eend zijn, heb ik eerder beweerd. Maar bij Wikipedia ligt dat natuurlijk anders. Op het eerste gezicht zullen met name journalisten vinden dat een encyclopedie geen journalistiek medium is. En een 'cyberencyclopedie' als Wikipedia al helemaal niet, omdat "iedereen" daar bijdragen kan leveren en de redactie – de feitencontrole bijvoorbeeld – niet gevoerd wordt door een aangewezen en daarvoor opgeleide en betaalde redacteur, maar door een enigszins onduidelijke, losse maar vreemd genoeg behoorlijke adequate online samenwerking.

De Wet Bescherming Persoonsgegevens en de Richtsnoeren zeggen niets over Wikipedia. Sociale netwerksites (als Hyves) en fora komen uitgebreid aan de orde, maar aan een opsomming van nieuwe media die onder de uitzonderingsregels voor oude media kunnen vallen, waagt het CBP zich uiteraard niet; de Richtsnoeren bevatten alleen criteria voor die exceptie.

De publicatie moet "een uiting zijn van algemeen maatschappelijk belang die in journalistieke hoedanigheid wordt gedaan (en dus niet perse als journalist)". Wanneer is dat het geval? Het CBP kijkt – ik citeer - of er sprake is van objectieve informatieverzameling, of het om een regelmatige bezigheid gaat, of de publicatie iets van maatschappelijke strekking aan de orde wil stellen en of er een recht van repliek of rectificatie achteraf geldt.

Dat is nogal wat. Wat meteen opvalt, is dat traditionele journalistieke media nog niet meteen onder deze regels vallen. Objectiviteit? Onderscheid maken tussen feiten, beweringen en meningen? Klassieke media streven er wel naar in hun reguliere berichtgeving, maar publiceren ook columns of recensies die juist niet objectief willen zijn. En dat geldt des te sterker voor opiniebladen. En wat is regelmatig? De wet voelt er weinig voor een blauwe-maandag-blogger als journalist te beschouwen, maar waar begint het dan wel? Of een publicist betaald wordt, is geen wezenlijk criterium, zegt het CBP. Het kunnen ook internetpublicaties zijn – ik denk dan aan sites als Sargasso en nog een paar honderd andere blogs. Maar het moet wel een beetje serieus zijn.

Het derde criterium is maatschappelijke relevantie. In de Richtsnoeren wordt uitgelegd dat de site van een activistische club of belangenorganisatie (Greenpeace? ANWB?) misschien wel onthullingen doet die van grote waarde kunnen zijn om ernstige misdrijven aan het licht te brengen, maar dat is op zich geen vrijbrief om privacygevoelig materiaal te publiceren.

Meer nog dan bij de eerste twee criteria zal uit beslissingen van het CBP moeten blijken hoe het hiermee omgaat. De wet is ruimdenkend genoeg om de journalistieke exceptie niet uitsluitend te laten gelden voor klassieke journalisten (dat zou ook strijdig zijn met de Grondwet en Europees recht). Maar anderzijds moet er kunnen worden opgetreden tegen straatschoffies die onder het mom van journalistieke uitingsvrijheid het priveleven van de buurvrouw openbaar maken.

Repliek

Tenslotte het recht van repliek. Wie vindt dat een website verkeerde persoonsgegevens afdrukt, moet het recht op antwoord of rectificatie hebben. Anders geldt volgens de wet de journalistieke uitzonderingsregel niet. De Nederlandse wet haakt hiermee in op Europese regelgeving, die dat recht op repliek vereist. De rectificatie of reactie moet zelfs een vergelijkbare prominente plaats krijgen als het oorspronkelijke bericht.

Voor oude media en hun sites heeft die vierde bepaling grote gevolgen. Anders dan in sommige andere landen kende de Nederlandse wet geen recht van repliek. Wie zich onheus bejegend voelt door de krant, gaat naar de Raad voor de Journalistiek. Als die Raad de klacht gegrond verklaart, zal een krant die uitspraak vaak publiceren, maar verplicht is dat niet. Een rectificatie afdwingen kan alleen via de rechter.

De Wet Bescherming Persoonsgegevens gaat veel verder. Als je niet eenvoudig gegevens kunt veranderen op een krantensite die evident onjuist zijn, zegt de wet, gaan we ervan uit dat die site geen uitsluitend journalistiek doeleinde dient. En dan geldt de journalistieke uitzondering niet meer. Dat betekent in feite dat journalistieke sites kunnen worden gedwongen hun archieven bij te werken als iemand daarom vraagt. Ze moeten gaan uitzoeken of een klager werkelijk gelijk heeft. In de praktijk kan dat ertoe leiden dat krantensites die gewraakte artikelen maar gewoon weghalen om van het gezeur af te zijn; ze kunnen het zich economisch gezien niet veroorloven hun archief integer te houden.

Wikipedia

Hoe zou het CBP de criteria wegen voor een encyclopedie als Wikipedia? Mij lijkt het onontkoombaar dat Wikipedia onder de journalistieke exceptie valt, meer nog bijna dan de gemiddelde krantensite. Wikipedia streeft bij uitstek naar objectiviteit, meer dan pakweg Vrij Nederland of Elsevier, al is de weg waarlangs die objectiviteit wordt bereikt uiterst modern en niet onomstreden. Met op dit moment 448.455 Nederlandstalige artikelen kun je bovendien niet zeggen dat de site niet met enige regelmaat publiceert. En als ergens het recht van repliek goed geregeld is, als je ergens weerwoord kunt hebben, dan wel op Wikipedia.

Het criterium over maatschappelijke strekking is het meest ambivalent, maar niettemin zeer van toepassing op Wikipedia. De kwestie Remak is daarvan een uitstekend voorbeeld. Ex-Kamerlid sjoemelt met wachtgeld. Politica drukt ton achterover. In het vonnis zegt de rechtbank niet voor niets dat Remak het vertrouwen van de burger ernstig heeft geschaad. Daar komt geen activisme bij kijken (wat je bijvoorbeeld het pesterige GeenStijl wel zou kunnen aanwrijven in de berichtgeving over Remak).

Ik mag hopen dat Wikipedia besluit het lemma over Remak weer compleet af te drukken. Dat GeenStijl even consequent een beroep blijft doen op de journalistieke vrijheid. En dat Patricia Remak naar de rechter stapt om haar gelijk te halen, omdat we dan pas zullen vaststellen wat de nieuwe privacywetgeving echt bedoelt.

[Dit stuk staat ook op www.henkblanken.nl. Het is onderdeel van Mediamores, een boek over digitale cultuur, bloggende burgers en journalistieke ethiek dat begin 2009 zal verschijnen bij Atlas]