Werkgroep vrije media/Waarom zou ik mijn werk vrij licenseren?
Waarom zou ik mijn werk vrij licenseren?
Zie ook
Inleiding
De inhoud van Wikipedia, en alle andere Wikimedia-projecten staat online onder een vrije licentie. Wellicht dat u het woord 'licentie' wel eens heeft gelezen in combinatie met het woord 'vrij', maar weet u niet goed wat dat woord 'vrij' precies inhoudt. Of misschien weet u wel wat een vrije licentie is, maar snapt u niet waarom mensen hun eigen werk 'vrij' zouden geven voor gebruik door iedereen, ook als daar geen beloning tegenover staat. Dit document laat zien wat een vrije licentie inhoudt, waarom Wikipedia (en andere Wikimedia-projecten) een vrije licentie gebruiken, en wat voor u de voordelen zijn om uw eigen werk uit te geven onder een vrije licentie.
Vrije licentie
Alle tekstuele inhoud van Wikipedia valt onder de Creative Commons Naamsvermelding-Gelijkdelen licentie. Deze licentie geeft iedereen de mogelijkheid om tekst die onder deze licentie is geplaatst te kopiëren, te wijzigen en zelfs (met winst) te verkopen, zolang men maar een aantal regels naleeft. De twee belangrijkste hiervan zijn bronvermelding (de auteur(s) van het stuk moeten vermeld worden) en het principe van gelijk delen: wijzigingen moeten onder dezelfde licentie worden vrijgeven. Alle verbeteringen en wijzigingen aan de tekst worden hierdoor dus ook weer vrij beschikbaar.
Open source en conventioneel auteursrecht
Dit soort licenties zijn ontstaan uit dezelfde gedachte waar ook open-source software, zoals Firefox, Linux en OpenOffice uit voort is gekomen. De licenties die hiervoor gebruikt worden, zoals de GNU Public License (GPL) zijn ontstaan als tegenreactie op het conventionele auteursrecht. In het auteursrecht is elke vorm van reproductie (kopie) een inbreuk op het auteursrecht, en een strafbaar feit, enkele uitzonderingen daargelaten. Hetzelfde geldt ook voor het achterhalen van de werking van een product, zoals de broncode van een programma. Het huidige auteursrecht is geschreven in een tijd dat er nog geen digitale media bestonden; de Nederlandse auteurswet stamt uit 1912. In die tijd verliep alle communicatie via papier en gesproken woord. De opkomst van digitale media zorgen echter voor een compleet nieuwe invalshoek op het gebied van auteursrecht. Op alle media rust nog auteursrecht, terwijl het overnemen ervan eenvoudiger is geworden.
De grondvorm van alle digitale media is de kopie: het bekijken van een website zorgt voor een kopie op uw eigen computer, iets online zetten betekent dat kopiëren. Het internet is in essentie een gigantische verzamelplek van kopieën. Dit staat lijnrecht tegenover het conventionele auteursrecht. Een boek uit een bibliotheek lenen en lezen is geen schending van het auteursrecht, datzelfde boek op een website zetten is dat wel, ook al dient het voor de gebruiker hetzelfde doel.
Het conventionele auteursrecht is een belemmering voor wat met de nieuwe media bereikt kan worden: nog nooit in de geschiedenis is het zo makkelijk geweest om kunst en cultuur voor zo'n groot publiek toegankelijk te maken. Iemand die in Groningen woont en graag een archief in Maastricht wil raadplegen hoeft slechts zijn webbrowser op te starten om toegang te krijgen tot een digitaal archief. Nieuwe media maken een depot aan cultuur voor iedereen bereikbaar en zorgen dat mensen daar iets mee kunnen doen: afgeleid werk maken.
Afgeleid werk
De basis van cultuur is afgeleid werk. Oude volksverhalen, sprookjes en legenden worden omgezet naar speelfilms, romans en strips. Een creatie bestaat niet zonder beïnvloeding door andere culturele uitingen. Van Gogh had nooit op zijn directe, expressieve manier kunnen schilderen als hij niet de prenten had gekend van Japanse houtgravurekunstenaars, zoals Hiroshige. Van Gogh schilderde die doeken na: op zijn eigen manier, maar ze waren onmiskenbaar afgeleid van die oude werken. Op dezelfde manier worden films gemaakt: de helft van alle nieuwe films zijn gebaseerd op boeken en ook nieuwe muziek grijpt terug op oude voorbeelden.
Het probleem is dat het maken van afgeleide werken steeds meer onder druk staat van belangenorganisaties, zoals BUMA/STEMRA, Stichting Brein en dergelijke. Het staat buiten kijf dat makers van creatieve werken recht hebben om hun werk te exploiteren, daar geld mee te verdienen en het voor allerlei doeleinden te licenseren. Maar wat daarbij vaak over het hoofd wordt gezien is dat slechts een klein percentage van alle creatieve objecten nog winst oplevert na het uitbrengen ervan: de meerderheid levert nooit winst op en komt uiteindelijk (als de maker geluk heeft) terecht in uitverkoopbakken en ramsjwinkels. Als de maker nog minder geluk heeft verdwijnt het object geheel uit het zicht.
Het hergebruik van creatief werk (door er afgeleide werken van te maken) zou voor een groot gedeelte van het werk dan ook eerder dienen als een manier om het uit de vergetelheid te halen dan dat het de belangen van de auteur(s) zou schaden. Auteursrecht maakt echter geen onderscheid in het 'succes' van een creatief werk. Een boek van Dan Brown (De Da Vinci Code) blijft tot zeventig jaar na zijn dood beschermd door auteursrecht en alle imitaties, of boeken geïnspireerd op zijn boek blijven dat ook.
Dit levert een probleem op: het opsporen van makers van auteursrechtelijk beschermd materiaal is een moeilijke zaak: er is geen centraal register van 'makers van dingen', zeker als een object zich bevindt in de fase waarin het moeilijk wordt om nog informatie in te winnen (bijvoorbeeld 50 jaar na uitgave). De enige keuze die iemand die dat object wil gebruiken dan heeft is het ofwel er op wagen dat de maker niet toch opduikt en iemand voor de rechter daagt (want gebruikmaking van iemands werk is nog steeds een schending van het auteursrecht) of het helemaal niet gebruiken.
De vrije licentie als oplossing
De modellen van Wikipedia en andere Wikimedia-projecten bieden een uitweg voor auteurs die hun kennis en creativiteit niet willen laten opslokken door de tand des tijds: het internet. De essentie van de Wiki-projecten is het niet verloren laten gaan van kennis en creativiteit door die beschikbaar te stellen onder een vrije licentie.
Stel dat Wikipedia geen vrije licentie had gekozen en al het werk eigendom was van een vereniging of stichting: dan gaat, als de organisatie geen geld heeft, al die inhoud verloren, behalve als de stichting de database vrijgeeft. Je zou er maar op moeten vertrouwen dat ze dat ook doen. Ook kan de vereniging als ze iets kwaads in de zin heeft alle artikelen aanpassen naar de zin van mogelijke adverteerders: als gebruiker kunt u dan protesteren of uw medewerking staken, maar u bent (juridisch) geen eigenaar van het materiaal.
Voor de Wikimedia-projecten werk dat anders. Als een groep gebruikers het niet eens is met de inhoud van een project (bijvoorbeeld de encyclopedie) kan men simpelweg alle inhoud meenemen en ergens anders verder werken aan de inhoud, zolang de bron maar vermeld wordt en zij hun wijzigingen ook weer vrijgeven. Dat is een vrij rigoureuze oplossing die alleen voor noodgevallen is bedoeld, maar het is wel een van de essenties van de Wikimedia-projecten: de alternatieve autersrechtenconstructie van Wikimedia garandeert dat kennis vrij is en vrij blijft.
Vrije licenties zijn succesvol
Dat het model van vrije licenties werkt bewijzen de Wikimedia-projecten en de projecten uit de Free en Open-source beweging: 60% van alle websites die u bezoekt werken met een webserver die onder een vrije licentie is uitgebracht (Apache) en vaak werkt de server met een vrij besturingssysteem (Linux). Wellicht leest u deze pagina in een open-source browser, zoals Firefox, tikt u uw documenten in OpenOffice en maakt u afbeeldingen in Inkscape of GIMP. De Nederlandstalige Wikipedia staat inmiddels op de vijfde plaats van de meest bezochte websites in Nederland[1]. De Wikipedia-encyclopedie in het algemeen staat op de twaalfde plaats van de best bezochte sites ter wereld[2], een unieke prestatie voor een website die alleen wordt gemaakt en beheerd door vrijwilligers.
Een vrije licentie hoeft niet alleen interessant zijn voor niet-commerciële doeleinden. Schrijvers kunnen bijvoorbeeld elektronische versies van hun boeken uitgeven onder een Creative Commons-licentie zodat mensen ze kunnen lezen voordat ze de papieren versie kopen[3]. Het is een vorm van gratis publiciteit en een manier om dichter bij hun publiek te komen. Ook fotografen kunnen op die manier werken vrijgeven om op die manier aandacht te vragen voor hun werk en opdrachten binnen te halen.
Noten bij dit stuk
- ↑ Alexa Top Sites Netherlands (bezocht 8 december 2006)
- ↑ Alexa Top Sites Worldwide (bezocht 8 december 2006)
- ↑ Cory Doctorow: Giving It Away (12-01-2006) (bezocht 8 december 2006)