Data over levende personen op Wikidata en Wikipedia/reactie deskundigen/Bits of Freedom
Reactie Bits of Freedom
Inleiding
Wikimedia Nederland vroeg Bits of Freedom om te reageren op een aantal vragen die zij heeft met betrekking tot het publiceren van informatie over levende personen. Veel van die vragen zijn van meer juridische aard. Deze vragen kunnen ons inziens het beste door een jurist met een specialisatie in dataprotectierecht beantwoord worden. Bits of Freedom beperkt zich daarom tot de beantwoording van vragen 1 in combinatie met 4 en vraag 2.
Vraag 1 Op Wikidata en op Wikipedia worden data over levende personen verzameld, gestructureerd en wereldwijd beschikbaar gemaakt. Hieronder is ook informatie die traditioneel als ‘gevoelig’ of ‘zeer persoonlijk’ wordt beschouwd. Al deze informatie is al eerder in verschillende betrouwbare bronnen gepubliceerd. Is dit binnen nationale en internationale wet- en regelgeving toegestaan?
Vraag 4. Is op basis van bestaande inzichten en ervaring in te schatten of het systematisch verzamelen, structureren en permanent beschikbaar maken van persoonlijke data (die op zich al wel openbaar waren) kan leiden tot nadelige gevolgen voor betrokken personen? Is aan te geven welke data in die zin het meest risicovol zijn?
De eerste vraag luidt, kort gezegd, of het, binnen nationale en internationale wet- en regelgeving toegestaan is om informatie over natuurlijke personen te publiceren. De vierde vraag luidt, kort gezegd, of het verzamelen en beschikbaar maken van persoonlijke gegevens kan leiden tot nadelige gevolgen voor betrokken personen. Zowel persvrijheid als het recht op privacy zijn in Nederland en internationaal fundamentele rechten. Deze rechten staan soms op gespannen voet met elkaar. Media vervullen in een democratische samenleving een belangrijke rol en het is van belang dat zij informatie kunnen vergaren zonder daarin belemmerd of gecensureerd te worden. Tegelijkertijd hebben mensen recht op privacy, waaronder de bescherming van persoonsgegevens. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) verbiedt het niet om persoonsgegevens te verwerken, waar publicatie over natuurlijke personen onder valt, maar wel is van belang dat hier een grondslag voor is, er sprake is van doelbinding enzovoorts.
Bij publicatie over natuurlijke personen door Wikimedia is het van belang dat de belangen van Wikimedia, de samenleving en de betrokkene goed tegen elkaar worden afgewogen. Het publiceren van persoonlijke informatie kan een betrokkene raken in de persoonlijke levenssfeer. Wij stellen ons voor dat bepaalde informatie zo gevoelig van aard kan zijn, dat het recht op privacy van het individu prevaleert boven persvrijheid. Dit dient echter van geval tot geval beoordeeld te worden en is afhankelijk van de omstandigheden. Omdat het voor media, waaronder Wikimedia een behoorlijke opgave kan zijn om voor elke publicatie een aparte belangenafweging te maken, is het aan te raden in beeld te brengen bij welke publicaties er sprake kan zijn van nadelige gevolgen voor betrokken personen.
De AVG biedt handvaten om type persoonsgegevens te categoriseren. Zo worden bijzondere persoonsgegevens onderscheiden van andere gegevens (artikel 9 AVG). Dit zijn gegevens die zo gevoelig van aard zijn, dat de verwerking hiervan in beginsel is verboden. Denk hierbij aan informatie over etnische afkomst, politieke opvattingen, seksuele geaardheid of gezondheid. Als Wikimedia dergelijke gegevens wil publiceren dient zij er zeker van te zijn dat er sprake is van een van de uitzonderingsgronden zoals vermeld in artikel 9 van de AVG. Ook wanneer het gaat om strafrechtelijke gegevens (artikel 10 AVG) of gegevens over kinderen (artikel 8 AVG) is zorgvuldigheid geboden. Dat geldt ook voor de verwerking van financiële gegevens.
Nadelige gevolgen voor betrokkenen kunnen naast een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer ook zijn dat er misbruik gemaakt kan worden door middel van bepaalde informatie. In de eerste plaats kan informatie over personen, zoals een geboortedatum, door derden misbruikt worden en daarmee tot nadelige gevolgen voor betrokken personen leiden. Dat zijn echter enkel de heel erg zichtbare consequenties. Het is echter ook goed om je te realiseren dat voor een buitenstaander de nadelige gevolgen lang niet altijd zichtbaar zijn. Misschien is die ene veroordeling al lang geleden of de voorkeur voor een bepaalde muziekstijl voor de buitenstaander niet erg interessant, er kunnen tal van redenen zijn waarom de betrokkene dat niet algemeen bekend wil hebben. Het is daarom ook van belang dat zelfs bij ‘gewone’ persoonsgegevens wordt afgevraagd of betrokkenen risico’s lopen op nadelige gevolgen of een onaanvaardbare inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. Ons advies is om interne richtlijnen te ontwikkelen waarbij algemene risico’s voor betrokkenen in kaart worden gebracht en een algemene afweging gemaakt wordt tussen de belangen van betrokkenen, Wikimedia en de maatschappij. Uiteraard blijven unieke gevallen afhangen van de omstandigheden, maar het kan Wikimedia helpen richting te geven, zodat niet elke medewerker of bewerker het wiel zelf uit hoeft te vinden.
In de vraagstelling staat echter ook dit: “het systematisch verzamelen, structureren en permanent beschikbaar maken van persoonlijke data (die op zich al wel openbaar waren)”. Daarvan zijn twee aspecten bijzonder interessant: herpublicatie en permanentie.
Wat ons betreft is het niet relevant of informatie al elders ook gepubliceerd is of is geweest. Wikimedia Foundation en bewerkers hebben een eigen verantwoordelijkheid. Zij moet steeds weer opnieuw de vraag stellen of het publiceren van de bedoelde informatie in verhouding staat tot de inbreuk die zij maakt op de persoonlijke levenssfeer van de betrokkene. Wat is het belang dat deze informatie (opnieuw) gepubliceerd wordt? Is de informatie relevant? Past het om die informatie te publiceren, op een breed toegankelijk platform? Verandert het antwoord op de vraag indien bedacht wordt dat andere prominente websites, zoals Googles zoekmachine, delen van informatie op de paginas van het platform overneemt?
In het verlengde daarvan: zelfs als het antwoord op die vragen publicatie niet in de weg staat, is ook nog eens de afweging relevant of de publicatie van die informatie ooit eens problematisch kan worden. In gewone situaties is de publicatie op een platform van Wikimedia immers permanent. Indien een pagina wordt aangepast, blijven oudere versies van diezelfde pagina beschikbaar. Maar zelfs als die informatie verwijderd wordt, moet rekening gehouden worden met het gegeven dat de informatie reeds is overgenomen door derden. Dat kan volledig geautomatiseerd zijn, zoals in het geval van sites die andere sites archiveren of zogenaamde caches, maar ook handmatig door gebruikers die de informatie overnemen en elders hergebruiken. In de meeste gevallen heeft Wikimedia Foundation over die sites geen controle. En dat betekent dat altijd in de afweging meegenomen moet worden dat de publicatie van informatie op een platform van de Wikimedia Foundation, als permanent beschouwd moet worden. Dit is wellicht geen juridische verplichting, maar wel een ethische verantwoordelijkheid.
Deze meer ethische vraagstukken moeten in parallel worden beoordeeld. Als een van de twee afwegingen zich tegen publicatie verzet, zou de informatie niet moeten worden gepubliceerd. Het kan voorkomen dat er juridische gronden publicatie niet in de weg staan, maar dat er andere redenen zijn die het alsnog onwenselijk maken.
Vraag 2 Als het is toegestaan, is er dan - op basis van b.v. jurisprudentie, of lopende politieke en maatschappelijke discussies - reden om te verwachten dat het op deze manier verzamelen en beschikbaar maken van persoonlijke data in de nabije toekomst aan aanvullende regels zal worden gebonden?
De kern van de vraag is: is te verwachten dat in de nabije toekomst aanvullende regelgeving op dit gebied is te verwachten. Het antwoord daarop is dat dat niet het geval is. De essentie van dataprotectierecht in Europa is vastgelegd in de AVG. Dit is relatief nieuwe wetgeving, van kracht geworden in mei 2018. Het is niet aannemelijk dat deze wetgeving ingrijpend zal veranderen in het komende decennium. Mogelijk veranderen kleine aspecten van deze regels, bijvoorbeeld als de Nederlandse implementatie hiervan wordt aangepast naar aanleiding van een evaluatie. Als dat zou gebeuren is het aannemelijk dat dit geen impact heeft op de omgang met informatie over levende personen.