Groep Groenboek/Consultatie

Via de woordvoerders voor Wikipedia is de vereniging benaderd om deel te nemen aan een consultatie in Den Haag. De groep Groenboek heeft Marco Swart en Esther H aangewezen om als vertegenwoordigers op te treden. Hieronder staan Marco's impressies van deze bijeenkomst.

Aard van de bijeenkomst

Naast de maatschappelijke organisaties vraagt de EU ook om commentaar op het Groenboek aan de lidstaten. Het ministerie van Justitie is samen met EZ en OCW bezig de reactie van het Nederlandse kabinet voor te bereiden. Die reactie moet ook nog aan de Tweede Kamer worden voorgelegd. Deze consultatie diende om een idee te krijgen van hoe belanghebbenden in Nederland tegen ontwikkelingen in het auteursrecht aankijken. Het is geen formele inspraakprocedure; iedereen kan zich immers direct tot de EU richten. De bijeenkomst was dus vrij informeel: meer bedoeld om te verkennen, dan om harde standpunten uit te wisselen. Ik zal in dit verslag daarom geen namen van personen of organisaties noemen, hoewel ik die met het oog op verdere contacten natuurlijk wel heb vastgelegd.

Aanwezigen

Er waren ongeveer 20 personen aanwezig; we begrepen dat niet alle genodigde organisaties zijn gekomen, maar op basis van de beschikbare ruimte schat ik dat zo'n 80% er wel was, met meestal 1 soms 2 vertegenwoordigers per organisatie. Vertegenwoordigd waren: departementen (Justitie, Economische Zaken, Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen), diverse organisaties die de belangen van auteursrechthebbenden behartigen, wetenschappers, bibliotheken, werkgeversorganisaties en een organisatie die literatuur toegankelijk maakt voor gehandicapten.

Algemene indruk

Het was voor Haagse begrippen een redelijk ontspannen bijeenkomst. Er kwamen uiteraard wel meningsverschillen naar voren, maar de discussie bleef zakelijk. Het was duidelijk dat iedereen er meer zat om informatie uit te wisselen, dan om dingen te regelen. Sommige discussies hebben een lange voorgeschiedenis en een aantal aanwezigen was elkaar al vaker tegengekomen. De consultatie werd soepel geleid; het lukte om alle vraagpunten in de geplande 3 uur door te nemen, zonder punten af te raffelen of mensen de mond te snoeren.

Onze inbreng

Wikimedia brengt duidelijk een nieuw geluid, zowel naar inhoud als achterliggende organisatievorm. Onze voorbereiding wierp duidelijk haar vruchten af. We hebben ons niet laten 'opsluiten' in vraag 24, maar op veel meer punten het belang van vrije informatie duidelijk gemaakt. Het concept voor antwoorden op de vragen uit het Groenboek is daarbij leidend geweest. Deze opvattingen werden uiteraard niet door iedereen onderschreven, maar ze werden wel serieus genomen en er waren voor de gekozen benadering zeker medestanders te vinden. Zowel vanuit de wetenschap, bibliotheken als de werkgevers was er meermaals bijval. Over de filosofie en werkwijze achter open programmatuur en vrije informatie in het algemeen en Wikimedia in het bijzonder is nog veel voorlichting nodig. Vooral de mogelijkheid om afgeleide werken toe te staan - ook commercieel – zolang er maar sprake is van 'gelijk delen' ('share alike') vereist meer uitleg. De ministeries waren blij te horen dat wij ook met een eigen reactie naar de EU komen. Het lijkt er ook op dat aanwezigen ook in de toekomst wel contact met ons willen houden.

Zelfregulering

In het Nederlandse overheidsbeleid bestaat een traditionele voorkeur voor 'zelfregulering'. Aan de ene kant sluit dit aan bij het toepassen van vrije licenties, die je als een nieuwe vorm van zelfregulering kunt beschouwen. Aan de andere kant kan 'zelfregulering' ook de vorm aannemen van eenzijdig vastgestelde 'algemene voorwaarden' die afbreuk doen aan wettelijke vrijheden. Voor dat soort gevallen wordt vanuit wetenschappelijke kring bepleit dat de rechter zulke voorwaarden als 'onredelijk bezwarend' onverbindend moet kunnen verklaren.

Fair use

Het is lastig om in de EU direct het principe van 'fair use' zoals dat in de VS bestaat toe te passen. De Nederlandse regering heeft hiervoor bij het totstandkomen van de oorspronkelijke richtlijn wel gepleit, maar dit bleek onhaalbaar. Niet alleen de rechtenorganisaties maakten bezwaar, maar ook andere lidstaten, omdat het eigenlijk niet in het continentale rechtssysteem past. Het lijkt nu kansrijker om de bestaande Europese regels zo uit te werken dat de praktische verschillen met de VS worden opgelost. Zie het volgende punt.

Harmonisatie

Een belangrijk motief van het Groenboek is de gedachte dat verschillen in nationale wetgeving het internationale vrije verkeer van informatie en kennis belemmeren. Dit is een probleem waar Wikimedia uitdrukkelijk mee te maken heeft. Van verschillende kanten werd gesteld dat harmonisatie niet moet betekenen dat bestaande rechten van gebruikers verloren gaan. Een interessante gedachte uit de wetenschap, die aansluit bij onze eigen opvattingen is dat de EU om te beginnen een aantal beperkingen van het auteursrecht uniform voor de hele EU zou moeten regelen. Daarnaast zouden lidstaten de ruimte moeten hebben om nog grotere beperkingen van het auteursrecht te regelen, zolang die voldoen aan de drietrapstoets uit het WIPO-verdrag. Onze aanvulling hierop was dat dan bij grensoverschrijdende projecten de regel moet gelden dat wat tegen in 1 lidstaat rechtmatig is gepubliceerd, niet meer in andere lidstaten mag worden opgetreden. Opvallend was dat hiervoor ook steun van werkgeverszijde kwam.

Begrijpelijk auteursrecht

Onze invalshoek om niet te pleiten voor extra regels, maar liever bestaande regels zo te stroomlijnen dat ook eenvoudige gebruikers er mee uit de voeten kunnen viel breed in goede aarde. Het idee van simpele procedures ('wizards') die voor een gebruiker te goeder trouw ook vrijwaring tegen juridisch geweld opleveren, werd met veel belangstelling en sympathie begroet.

Verweesde werken

Het idee voor een simpele procedure zou ook bij de verweesde werken een oplossingsrichting kunnen zijn. De rechtenorganisaties werken op dit moment aan een soort verzekeringen voor het geval een rechthebbende toch naderhand opduikt. Er moet een mogelijkheid worden gevonden om afgeleide werken zonder premie op vergelijkbare wijze onder vrije licentie te plaatsen. Er leek bij de rechtenorganisaties en de overheid wel interesse te zijn voor verder overleg op dit punt.

Overheidsinformatie

Het vrij beschikbaar komen van overheidsinformatie valt eigenlijk buiten het bestek van het Groenboek, omdat hiervoor een afzonderlijke richtlijn geldt. Het blijft natuurlijk zinnig om elke gelegenheid te benutten om erop te hameren dat de overheid een voortrekkersrol hoort te spelen bij het bieden van vrije informatie.