Mededelingen-2013-2015

Uit Wikimedia
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Archief mededelingen 2013 - 2015


Denk mee over het jaarplan 2016 van Wikimedia Nederland

Wil je meedenken en meepraten over wat Wikimedia Nederland volgend jaar gaat doen? Dat kan nu. Het eerste concept jaarplan is nu beschikbaar. Commentaar leveren kan tot 25 augustus. Op 29 augustus is er tijdens de Wikizaterdag gelegenheid om met bestuursleden en medewerkers van Wikimedia Nederland te praten over het jaarplan en de strategie voor de komende jaren. Ook online via het irc-kanaal wikimedia-nl.

Eerste resultaten onderzoek onder Wikipediabewerkers en -lezers beschikbaar

Van 3 tot 16 juni konden ingelogde gebruikers op de Nederlandstalige Wikipedia deelnemen aan de enquête. Doel: meer feitelijk inzicht genereren in de mening van de bijdragers zelf over het werken op Wikipedia. De technische uitvoering van het onderzoek werd in het Nederlands taalgebied gedaan door Bureau Motivaction, in opdracht van Wikimedia Nederland. Parallel aan de bevraging van Wikipediabewerkers voerde Motivaction ook een onderzoek uit onder lezers van Wikipedia. Dit gebeurde door raadpleging van een focusgroep die representatief is voor de Nederlandse bevolking. De eerste resultaten van deze onderzoeken zijn nu beschikbaar. Kijk hier voor meer informatie.

Nieuwe medewerker bij Wikimedia Nederland

Per 1 april is Arne Wossink op het kantoor van Wikimedia Nederland gestart als projectleider. Arne is archeoloog, heeft meegewerkt aan opgravingen in het Midden-Oosten en heeft bij de Universiteit van Chicago gewerkt aan digital imaging en de verwerking van archaeologische data. Hij is al enkele jaren actief als Wikipediaan op de Engelstalige en de Nederlandstalige Wikipedia. Arne werkt 20 uur per week bij Wikimedia Nederland. Daarnaast is hij ook actief als freelance fotograaf, met een voorliefde voor timelapse fotografie. Hij gaat nauw samenwerken met Sandra Fauconnier, ook projectleider bij WMNL. Zijn emailadres is wossink[at]wikimedia.nl.

Vertrek Sebastiaan ter Burg

Sinds 15 februari 2013 heeft Sebastiaan ter Burg als projectleider culturele samenwerking voor Wikimedia Nederland gewerkt. Voor velen in de Wikimedia beweging en voor onze samenwerkingspartners in de culturele sector was hij het vaste aanspreekpunt van Wikimedia Nederland. Wikimedia Nederland en Sebastiaan hebben in overleg besloten per 1 maart de wegen te laten scheiden. Binnen Wikimedia Nederland worden zijn taken overgenomen door Sandra Fauconnier, voor velen ook al een goede bekende. Wikimedia Nederland dankt Sebastiaan voor zijn inzet en betrokkenheid. We hopen hem nog regelmatig tegen te komen binnen de wereld van vrije kennis.

Survey onder bewerkersgemeenschap, leden WMNL en grote publiek

In 2013 heeft Wikimedia Nederland onderzoeksbureau Motivaction opdracht gegeven om een onderzoek te doen onder leden, de Wikipedia/Wikimedia-gemeenschap en het grote publiek. De resultaten van dat onderzoek zijn hier te vinden. Dit voorjaar zullen we weer een onderzoek laten uitvoeren. Het onderzoek zal geen exacte kopie zijn van de survey uit 2013. We zijn dit jaar specifiek op zoek naar informatie die van belang is voor de uitvoering van activiteiten in het jaarplan 2015.

We willen de survey zo efficiënt mogelijk inzetten. Dit is dé kans om informatie te krijgen over hoe belangrijke stakeholders denken, waar ze mee bezig zijn en wat hun wensen zijn. Graag horen we jullie suggesties voor onderwerpen waarover vragen gesteld kunnen worden. Te denken valt aan het aantrekken (en behouden) van nieuwe bewerkers, gender gap, of de werksfeer op Wikipedia. Maar ook voor zaken als software-ontwikkeling en de relatie tussen Wikipedia en de zusterprojecten kan het heel relevant zijn om meningen te peilen. Op deze pagina staan de vragen die in 2013 zijn gesteld. Suggesties voor schrappen, toevoegen of verdiepen kunnen worden toegevoegd. Waarschijnlijk komt niet alles uiteindelijk in de survey terecht - maar we gaan wel proberen om zoveel mogelijk mee te nemen. Nieuwe vragen hoeven niet perfect geformuleerd te zijn - we werken samen met een bureau dat daarin is gespecialiseerd. Geef aan wat je zou willen weten, en waarom. Dat is het belangrijkste.

Geef je input s.v.p. voor 26 februari.

Overigens zoeken we ook nog mensen die willen meedenken over opzet, uitvoering en rapportage van het onderzoek. Aanmelden kan hier.

Nieuwe medewerker op kantoor Wikimedia Nederland

Op 16 februari is Sandra Fauconnier begonnen als projectleider op het kantoor van Wikimedia Nederland. Binnen de Wikimedia-gemeenschap is Sandra al een oude bekende: zij was vorig jaar werkzaam als Wikipedian in Residence voor het project expedities, en is al veel langer actief als Wikipediaan en vrijwilliger bij Wikimedia Nederland. Haar emailadres is fauconnier[at]wikimedia[punt]nl.

Nieuwe medewerker op kantoor Wikimedia Nederland

Op 14 april is Jolanda Adelaar begonnen als medewerker financiële administratie en office management op het kantoor van Wikimedia Nederland in Utrecht. Zij neemt de taken van Tom Kisters over, die per 1 mei vertrekt. Tom heeft het afgelopen jaar geholpen de financiële administratie van het kantoor op te zetten. In het kader van zijn studie gaat hij vanaf 1 mei een traineeship doen bij een internationaal accountants- en belastingsadviseursbedrijf. Jolanda's emailadres is adelaar[at]wikimedia[punt]nl.

18 januari 2014: Voor elk wat wiki. Burgerparticipatie en vrijwilligerswerk

(Toespraak van Ziko van Dijk op de nieuwjaarsreceptie in Den Haag)

Dames en heren, vrienden van vrije kennis,

De beste, zij het ook late, wensen voor 2014 ook van mijn kant. Bedankt mevrouw Kok voor de aardige woorden. De vereniging Wikimedia Nederland heeft veel mooie activiteiten gepland, en de huidige dag is al een van de hoogtepunten van het jaar.

Voor elk wat wiki?

Over enkele weken worden in Nederland weer de gemeenteraaden gekozen. Ik ga ervan uit dat de meeste aanwezigen tot degene behoren die ervoor zorgen dat de opkomst niet nog lager is dan gebruikelijk.

Onlangs werd ik in mijn gemeente in de Achterhoek door een raadslid aangesproken:

“Ziko, zou zo een wiki niet iets voor de lokale politiek zijn? Dat betekent toch dat alle mensen kunnen meedoen om op een democratische manier plannen voor de gemeente te ontwikkelen? Waar iedereen gelijk is en elke mening telt, en de plannen automatisch steeds beter worden.”

En zo hoor ik het vaker. Het woord wiki klinkt goed en dat dacht misschien ook ene Wätzold Plaum, die een boek heeft geschreven over een “Wiki-revolutie”. Hij vraagt: “Waarom wordt er niet eens geprobeerd om een wetsvoorstel volgens het Wikipedia-principe te schrijven? Misschien omdat de burgers niet mogen zien dat dat wel kan?” Wätzold Plaum wil ook dat de burger breed kan kiezen: de economische politiek van de liberalen, én de sociale politiek van de sociaaldemocraten, én de ecologische politiek van de Groenen. Ja, dat klinkt mooi, sociaaldemocratische overheidsuitgaven bij liberale belastingen. Misschien iets voor Rutte Twee. Maar enkele bladzijden eerder klaagde Wätzold Plaum nog over de gigantische staatsschuld.

Ziko van Dijk

Beste vrienden van vrije kennis, we weten waarom we soms allergisch erop reageren wanneer we het woord wiki misbruikt zien. Het wiki-principe betekent niet meer dan dat een website door de lezers kan worden bewerkt. Omdat het woord wiki niet beschermd is moeten wij als Wikimedia-beweging dan ook bewuster met onze eigen merknamen omgaan, zoals Wikipedia.

Deze maandag las ik in het dagblad Trouw een interview met de titel: “Participatie is mooi streven, maar verwacht niet te veel van burgers.”

Uit de inleiding:

“De overheid verwacht steeds meer dat burgers dingen zelf organiseren, [...geinspireerd door burgers] die zelf energie opwekken, festivals organiseren of kennis delen via encyclopediesite Wikipedia. Maar het is niet zo dat als de overheid zich terugtrekt, mensen automatisch het vuile werk zullen opknappen, zegt hoogleraar Justus Uitermark [in] zijn oratie 'Verlangen naar Wikitopia'.”

Zo een uitdrukking als “Wikitopia” - dus Wikipedia plus utopie - maakte mij natuurlijk eerst wantrouwig. Toch begreep ik spoedig dat professor Uitermaark precies in woorden vat wat bij mij nog een vage gedachte is geweest.

In het interview haalde Uitermaark een voorbeeld erbij van een bibliotheek in Rotterdam die door vrijwilligers wordt gerund. Maar dat kan volgens hem alleen omdat er al oudere netwerken zijn geweest die de overheid ooit had gestimuleerd.

Ik citeer hem:

"Voor overheden is participatie de heilige graal. En ik zeg ook niet dat je het niet moet nastreven…. Er zijn wel succesvoorbeelden van zelforganisatie, maar de vele mislukkingen krijgen geen aandacht."

De journalist vraagt hem dan: “Maar Nederland is toch juist een vrijwilligersland?”

"Ja, dankzij een sterke overheid. Als die zich bezighoudt met verzorgingstehuizen en peuterspeelzalen hebben burgers meer tijd om zich in te zetten voor een sportclub. Maar ook sportverenigingen hebben moeite om vrijwilligers te vinden en medezeggenschapsraden liggen op hun gat.”

Het laatste doet me herinneren aan een informatieavond over de lokale politiek. Een expert legde uit dat de overheid graag taken van ambtenaren wil doorschuiven aan de vrijwilligers in medezeggenschapsraden of dorpsraden. Maar wat gebeurt dan? Die vrijwilligers worden dan door de burgers als een soort ambtenaar gezien en zodanig behandeld, vaak slecht behandeld, als zondebok of om hun negatieve emoties kwijt te raken.

Dat kan zich dan zo uiten, ik citeer uit een email: “Negatief punt. Je mist alleen nog de conclusie: Zak maar in de stront. Ik dacht dat we bestuurders gekozen hadden, niet een stelletje zombie ambtenaren.” Ik laat het voor de aanwezigen open of ik dit in de lokale politiek, of in de Wikimedia-beweging heb gelezen.

De Wikimedia-beweging: zij draait op donaties en vooral op vrijwilligerswerk. Vrijwilligers horen in het zonnetje te worden gezet, vind ik. Ik ben tenslotte ook een vrijwilliger, als voorzitter van de vereniging Wikimedia Nederland. Toch zie ik soms een verkeerd beeld ontstaan.

De grote bijeenkomsten in de Wikimedia-beweging bijvoorbeeld worden georganiseerd door een mix van groepjes vrijwilligers, door Wikimedia-organisaties, en door externe partners. Prima. Maar als je het dan later alleen over de vrijwilligers hebt? Dan denken Wikimedia-vrijwilligers in kleine landen, die nog jong in hun ontwikkeling zijn: “Hey, wij zijn ook zo’n groepje vrijwilligers, dat kunnen wij toch ook?” - Ach gut. Je moet je dan eerlijk vragen: Op welke eigen organisatorische structuren kun je terug vallen, en met welke andere organisaties kun je en wil je samenwerken.

Ik heb gesproken met veel vrijwilligers en met medewerkers van maatschappelijke organisaties, en met mensen in de Wikimedia-beweging. Wat ik heb geleerd:

Vrijwilligers zijn het meest waardevolle kapitaal. Neem vrijwilligerswerk daarom even serieus als betaald werk. Vrijwillig betekent niet vrijblijvend. En als iets mislukt: Sta dan als organisatie open voor de mogelijkheid dat jouw plan al verkeerd was, dat je te veel van de individuele vrijwilligers hebt verwacht. Pas dan de plannen aan en ga niet zo door.

Dat houdt ook vaker in dat je vrijwilligers Nee moet verkopen, dat hun idee niet uitvoerbaar is, of niet op het moment uitvoorbaar is, of niet door ons uitvoorbaar is. Wij weten dat soms vrijwilligers dan zeer fel kunnen reageren. Maar een Chinees spreekwoord zegt: Het gaat niet erom wat we beginnen, het gaat erom, wat we kunnen afsluiten. Want alleen dat geeft je voldoening en aanzien.

En wat de wiki betreft: voor sommige situaties en doelen is een wiki geschikt, voor andere niet. Kennelijk kun je met een wiki een encyclopedie schrijven, maar een roman of politiek programma waarschijnlijk niet, omdat dat zoveel kanten op kan gaan. Toch denk ik dat voor veel situaties een wiki wél handig is. Daarom hoop ik dat de Wikimedia-beweging het bewerken van onze software makkelijker gaat maken en dat we nog betere cursussen over onze onderwerpen aanbieden: encyclopedie, vrije kennis, wiki-principe. Over het wat – en hoe – praten wij bijvoorbeeld op 1 februari op ons kantoor in Utrecht.

Voor de huidige dag danken wij de vrijwilligers, de medewerkers van Wikimedia Nederland, en onze partners, de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief. Dank vooral aan Olaf Jansen en Tim de Haan.

Dames en heren, vrienden van vrije kennis, ik wens ons een fantastische dag.

2 november 2013: Welkomstwoord Wikipedia-Dag

(Toespraak van Ziko van Dijk op de Wikimedia Conferentie Nederland, Utrecht)

Dames en heren, vrienden van vrije kennis,

Goedemorgen, en welkom bij onze conferentie, de jaarlijkse hoofdbijeenkomst van Wikimedia Nederland. ‘Achter de schermen’, ‘Aan het werk’, ‘Vakdeskundigen’ - onze vrijwilligers hebben weer een programma samengesteld dat toont: een top tien website valt niet zomaar uit de lucht. Veel mensen investeren veel werk in de Wikimedia-beweging. En sommigen van hen kun je hier leren kennen.

Enkele huishoudelijke mededelingen die ik van Denise heb mee gekregen. Denise is de vrouw aan die we dit alles hebben te danken. En een tiental vrijwilligers.

  • ”Welkom iedereen” - ze heeft kennelijk heel veel vertrouwen in mij
  • ”Zet je telefoon uit”
  • ”Niet binnen roken, er is een rookplek buiten op deze verdieping”
  • ”Ontmoet elkaar tijdens de pauzes.” - kennelijk heeft ze ook heel veel vertrouwen in jullie
  • ”Dieetwensen? geef het door aan de organisatie (Denise, Linda)”. Dus lunch en borrel zijn geregeld, maar als je ‘s avonds mee gaat eten naar de Griek dan op je eigen rekening.

Goed.

Bijzonder graag heet ik Jan-Bart de Vreede welkom. Hij is niet voor de eerste keer op onze conferentie - maar wel voor het eerst als voorzitter van de Wikimedia Foundation, een kleine efficiente organisatie, die naast de landelijke Wikimedia-verenigingen bestaat. Wij zullen straks zijn keynote horen.

Wilt u me een persoonlijke noot in mijn welkkomstwoord toestaan. In 2013 is het tien jaar geleden dat ik voor het eerst Wikipedia heb bewerkt. Ik ben vijf jaar lid van Wikimedia Nederland. En: ik werd veertig jaar oud. Wat doet een buitenlander in den vreemde op zo’n dag: natuurlijk, hij vertaalt voor het eerst een Duits gedicht in het Nederlands: de ballade van de Heer Ribbeck op Ribbeck in ‘t Havelland, met zijn perenboom.

Het gedicht van de perenboom deed me denken aan wat ik op Wikipedia meemaak. Een nieuweling vertelde mij bijvoorbeeld dat hij foto’s had gemaakt en die graag ‘voor Wikipedia' wil vrijgeven. Dan moet ik hem erop wijzen dat dat streng genomen niet mogelijk is: Wikipedia gebruikt alleen inhoud die ‘vrij’ is, vrij volgens het concept van vrije kennis. Iedereen mag de teksten en afbeeldingen overal hergebruiken, onder bepaalde voorwaarden. We zien vaker een krantenartikel met een foto en de opmerking: ‘bron: Wikipedia’, maar dat is wel juist fout. De maker van de foto moet worden vermeld, dan dat het vrije kennis is, maar niet Wikipedia. Het is zelfs de bedoeling dat inhoud ‘viraal’ gebrukt wordt, van een website naar de andere, zoals bij een boom die vruchten draagt, en uit de vruchten worden weer bomen en zo voort en zo voort.

Onlangs gebeurde het dat Wikipedia twee kleine afbeeldingen van een bekende kunstenaar liet zien. Er waren bepaalde omstandigheden waardoor ons dat mogelijk leek. Maar enkele maanden na zijn dood liet de dochter ons het gebruik verbieden. Kennelijk was ze bang dat ze vanwege die twee kleine afbeeldingen op Wikipedia geld te kort zou komen.

Met vrije kennis kan dat niet. Bij vrije kennis maak je een afspraak met jezelf en met de gehele wereld, en met alle volgende generaties. Je deelt met iedereen. Dat is ook een soort duurzaamheid.

Theodor Fontane leefde in de 19e eeuw. Hij kende het woord 'duurzaam' nog niet. Op zijn manier was hij conservatief, gericht tegen de industralisatie en het moderne capitalisme in Pruisen. En daarbij hoort ook het gebruik van het Nederduits in zijn gedicht, dat ik bij de vertaling even heb laten staan. Ik denk dat de meeste Nederlanders daarmee minder problemen zullen hebben dan de meeste huidige Duitsers.

Heer van Ribbeck op Ribbeck in’t Havelland
van Theodor Fontane

Heer van Ribbeck op Ribbeck in’t Havelland
Een perenboom stond bij zijn pand.
En kwam de herfst, de gouden tijd
En de peren lachten vol jolijt
Dan stopte, toen de klok klonk van ’t dak
Hij van Ribbeck een peer in zijn zak,
En kwam een jongen voorbij in’t verkeer
Zo riep hij: ‘Junge, wiste ne Beer?’
En kwam een meisje, zo riep hij: ’Lütt Dirn,
Kumm man röwer, ick hebb ne Birn.’

Zo ging het veel jaren, tot dan
Hij van Ribbeck op Ribbeck te sterven kwam.
Hij voelde zijn einde. De gouden tijd,
Weer lachten de peren vol jolijt,
Toen zei van Ribbeck: ‘Het is nu af.
Geef me een peer mee in het graf.’
Na drie dagen, uit het herenhuis
Droegen ze weg de oude Pruis.
Alle boeren en knechten met feestelijk gezicht
Zongen ‘Jesus meine Zuversicht’.
En de kinderen klaagden, hun hart deed zeer:
‘He is dod nu. Wer giwt uns nu ne Beer?’

Zo klaagden de kinderen. Maar niet terecht -
Ach, ze kenden de oude Ribbeck slecht;
De nieuwe, zeker, is zuinig en spaart,
Houdt park en peren voor zich bewaard.
Maar de oude, vooruitziend, gewoon
En vol wantrouwen tegen de eigen zoon,
Die was op zijn hoede en zeker niet maf
Toen hij vroeg om een peer in zijn graf.
En na drie jaar, uit de koude schoot
Een perenboompje daar ontsproot.

En de jaren maakten ervan een boom
Die het graf overschaduwt met zijn kroon,
En in de herfst, de gouden tijd
Lachen peren vol jolijt.
En komt een jongen naar ‘t kerkhof weer
Zo zegt een gemurmel: ‘Wiste ne Beer?’
En komt een meisje, zo hoort het: ‘Lütt Dirn,
Kumm man röwer, ick hebb ne Birn.’

Zo geeft zegen nog altijd zijn hand:
Heer van Ribbeck op Ribbeck in’t Havelland.

Dames en heren, vrienden van vrije kennis, een fijne conferentie gewenst.

14 maart 2013: Resultaten Motivaction onderzoek onder leden, Wikipedia-bewerkers en het publiek

In februari heeft het onderzoeksbureau Motivaction op verzoek van de Vereniging Wikimedia Nederland surveys uitgevoerd onder de WMNL-leden, Wikipedia-bewerkers en het grote publiek. De resultaten van het onderzoek zijn nu beschikbaar. WMNL wil de uitkomsten van het onderzoek gebruiken om activiteiten te ontwikkelen die aansluiten bij de wensen en verwachtingen van leden en bewerkers, én om meer mensen te motiveren actief te worden. Het plan is dat de onderzoekers van Motivaction in april op een Wiki-zaterdag aanwezig zullen zijn om de resultaten toe te lichten en vragen te beantwoorden. Zodra we een datum hebben volgt nader bericht.

19 februari 2013: Oproep kandidaatbestuursleden

De Vereniging Wikimedia Nederland ondersteunt onder andere het werk van de vrijwilligers die op Wikipedia actief zijn. Maar er is zoveel meer dan de website Wikipedia. Wikipedia heeft bijvoorbeeld ook zusterprojecten die steun verdienen. Bovendien promoten we het concept 'vrije kennis' en we leggen en onderhouden contact met universiteiten, bibliotheken en met instellingen uit de wereld van cultureel erfgoed. Wij vertegenwoordigen onze vereniging internationaal in de grote Wikimedia-beweging.

Bij een vereniging hoort ook het beheren, organiseren en besturen: er moeten mensen zijn die voortdurend over de koers nadenken en beslissingen nemen. Dit doet in eerste instantie het bestuur, dat door de ledenvergadering is gekozen. Wikimedia Nederland is op zoek naar kandidaten voor een plaats in het bestuur.

Hoeveel tijd kost het bestuurslidmaatschap, en wat verwacht de vereniging van u? Bekend zijn met het bewerken van Wikipedia (of een van de zusterprojecten) is een pre, goede kennis van het Engels is een pre. Maar echt belangrijk is: toewijding aan ons gedachtegoed van vrije kennis constructief meedenken beslissingen nemen in een team taken oppakken en uitvoeren

Tijdsinvestering: Er is ongeveer elke een of twee maanden op een donderdagavond een bestuursvergadering op ons kantoor in Utrecht. Daarbij komen 1-2 bestuursweekeinden per jaar. Per week bent u zeker enkele uren aan correspondentie kwijt. Wij gaan ervan uit dat een bestuurslid binnen enkele dagen op een directe mail kort kan reageren. Daarnaast wilt u natuurlijk graag aanwezig zijn bij sommige evenementen die Wikimedia Nederland organiseert, om in contact met de leden te blijven. We bieden een gevarieerde uitdaging en verder: u kunt uw naam verbinden aan de vereniging die steun geeft aan één van de top-tien-websites van de wereld u leert mensen kennen die van kennis houden uw vrijwilligerswerk helpt om mensen toegang tot vrije kennis te geven Neem contact op met het bestuur, bijvoorbeeld via voorzitter@wmnederland.nl

Wikimedia Nederland heeft volgens de statuten ruimte voor maximaal zeven bestuursleden. U kunt zich uiterlijk op de Algemene Ledenvergadering van 23 maart 2013 aan de verenigingsleden voorstellen, maar natuurlijk is het veel beter om van tevoren vragen te kunnen stellen. Wij kunnen uw presentatietekst ook alleen aan de leden sturen als we dit op 7 maart weten (kort daarna sturen we nog een herinneringsmail over ALV).

18 februari 2013: Nieuwe medewerker Sebastiaan ter Burg, projectleider culturele samenwerking

Vandaag ben ik, Sebastiaan ter Burg, op het kantoor van Wikimedia Nederland begonnen als projectleider culturele samenwerking. Ik zal me met name bezighouden met de samenwerking tussen Wikimedia Nederland en archieven, musea en bibliotheken. Hierbij zal ik natuurlijk nauw samenwerken met Sandra Fauconnier als verantwoordelijk bestuurslid en met de vrijwilligers in de werkgroep culturele samenwerking. Sommigen zullen me al kennen als fotograaf en filmmaker. Dit zal ik naast mijn werk bij Wikimedia Nederland blijven doen.

19 januari 2013: Kweeste naar kennis

(Toespraak van Ziko van Dijk op de nieuwjaarsreceptie in Amsterdam)

Geachte dames en heren, beste vrienden van vrije kennis,

Een hartelijk welkom ook van mij, in naam van de vereniging Wikimedia Nederland, de officiële steunvereniging van Wikipedia. De vereniging heeft veel gedaan in 2012, en ook voor 2013 hebben we een heleboel activiteiten op de lijst staan – maar daarover wil ik het hier niet hebben want in maart is er toch onze algemene ledenvergadering. Ik hoop dat dit de gepaste plek en gelegenheid is voor een andere ingang naar waar we mee bezig zijn, kennis.

Bij een encyclopedie denken de meeste mensen aan het tijdperk van de verlichting, en toch is het fenomeen veel ouder. In de middeleeuwen is het Jacob van Maerlant geweest met zijn Der naturen bloeme, die de eerste encyclopedie in een Europese (niet-Romaanse) volkstaal heeft geschreven. Maar er waren nog andere middel-Nederlandse schrijvers die door kennis waren gefascineerd, zoals de onbekende auteur van de 'Zeereis van Sente Brandane'.

Sint Brendan of Brandan was een Ierse abt die oorspronkelijk in de Latijnse 'Navigatio Sancti Brandani' werd beschreven. Helaas minder bekend is de Nederlandse 'Zeereis' uit de 9e eeuw ofschoon ze toen buitengewoon populair is geweest. Anders dan de Latijnse Navigatio begint de Nederlandse zeereis niet bijna op zee maar – met een boek dat wordt gelezen door de heilige abt Brandaan in zijn klooster. In dat boek staan wonderverhalen, bijvoorbeeld over een vis die zo groot is dat bomen op zijn rug groeien, en over een plek waar Judas te vinden is, de verrader van Christus, en die volgens het boek op één dag van de week minder hard moest lijden dan normaal.

Sint Brandaan werd woest over dat boek met zijn leugens en gooide het in het vuur. Kort daarna kreeg hij een schlecht geweten die de gestalte van een engel aannam, die zei: ‘O lieve vrient Brandaen, / Du heves evele mesdaen“ Hij had dus euvel, kwaad gedaan, en moest nu 9 jaar lang varen over zee om zelf te zien hoe groot de wereld met haar wonderen is. Sint Brandaan bouwt dus een groot schip, neemt veertig monniken mee, en beleeft inderdaad de wonderlijkste avonturen.

Het is een prachtig verhaal, voor jong en oud, en Sint Brandaan pauzeert dan ook op een eiland dat achteraf een walvis bleek te zijn. Maar er zit meer achter het verhaal. Literatuurwetenschappelijk gezien is het een queeste. Dat kennen sommigen van jullie misschien uit World of Warcraft, als Quest; in de middeleeuwse literatuur gaat dus een ridder op zoek naar de heilige graal of in de romantiek naar de blauwe bloem, en in werkelijkheid gaat het natuurlijk niet om die objecten maar om het leren kennen van jezelf, van jezelf als onderdeel van je omgeving. En zo kan men de Zeereis van Sint Brandaan een queeste noemen, een queeste naar kennis.

Hoe goed bekend de auteur was met de intelectuele discussies in zijn tijd laat hij zien door een episode over de Antipoden, de tegenvoeters. Volgens de middeleeuwers had de aarde de vorm van een bol, jawel, met een noordelijk en een zuidelijk halfrond. Goed, maar leven er op het zuidelijk halfrond ook mensen? Als je vanuit het noorden naar het zuiden gaat wordt het steeds warmer, en rond de evenaar moet het dan wel zo heet zijn dat niemand dat kan overleven. Mensen op het zuidelijk halfrond, dus de Antipoden, stelden de christelijke leer op de proef, want volgens de Bijbel is er maar één paradijs geweest. Verder zei Jezus Christus tegen zijn volgelingen: Ga en leer alle volkeren het groot nieuws. Zo'n missieopdracht zou wel een beetje dom zijn als je sommige volkeren helemaal niet kunt bereiken, en een domme Jezus Christus, dat valt teologisch gezien niet op goede aarde. Hoe ging de onbekende auteur met dit vraagstuk om?e

Het is nacht op de zee. Iedereen slaapt, alleen Sint Brandaan houdt de wacht. Plotseling hoort hij stemmen van beneden. Mensen praten, hij hoort muziek en dans, en – heel geruststellend – klokkengelui.

Je ziet dus hoe je soms op een literaire manier handiger kunt omgaan met lastige vraagstukken. Jacob van Maerlant daarentegen wilde van Antipoden helemaal niets weten.

Een ander dag ziet Sint Brandaan vanuit zijn schip een blad van een boom op het water drijven, met een klein mannetje daarop. Bijna een surrealistische scene: het klein mannetje heeft een ganzenveer, en – zo beschrijft Frits van Oostrom het, van wie ik dit verhaal heb [Stemmen op schrift, Amsterdam 2006, pp. 185-197] – net als met een pipette doet hij druppels van de oceaan in een kommetje. De heilige vraagt hem waar hij mee bezig is, en het mannetje antwoordt dat hij de oceaan aan het meten was. Na een sceptische opmerking van Sint Brandaan zegt het mannetje: Natuurlijk zijn de rest van de dagen tot aan het jongste gericht niet genoeg om de oceaan te meten, dat weet ik ook. Maar waar bent u mee bezig, oh heilige man. Ja, een kweeste naar kennis. Dat is verhoudingsgewijs toch hetzelfde?

Tenslotte bereikt Sint Brandaan een eiland waar hij Judas ontmoet. En inderdaad, op één dag van de week moet de aartsverrader minder lijden dan anders. Sint Brandaan denkt nu: Als god zelfs de grootste zondaar aller tijden kan vergeven, dan kan hij ook mij vergeven. En toevallig, op dat moment, zijn de 9 jaar om en Sint Brandaan kan weer naar huis varen. En dat deed hij niet met lege handen, want hij had een reisverslag bijgehouden, waarin hij de wonderen op zijn reis had beschreven. En dat boek was dan ook dikker dan dat boek dat hij oorspronkelijk had verbrand.

Nu zou het natuurlijk heel goedkoop en primitief zijn als ik dit boek met Wikipedia zou vergelijken. Maar waarom eigenlijk niet? Dus, als je ooit weer iets op Wikipedia leest dat volgens jou de grootste flauwekul is, en je wilt al op Bewerken klikken en het verwijderen, dan wacht even. Ga de wereld in, ga googelen. En als je ook daar niet vindt wat je zoekt, omdat het misschien diep in jezelf zit, dan moet je de computer uitschakelen, het huis verlaten, en naar Utrecht komen, naar de vereniging Wikimedia Nederland. Want daar zijn nog andere mensen bezig met een kweeste naar kennis.

Dames en heren, vrienden van vrije kennis, ik wens ons een fantastische dag. En bedankt het universiteitsmuseum.